KL Auschwitz
Konzentrationslager Auschwitz został założony przez niemieckich narodowych socjalistów 14 czerwca 1940 roku w celu umieszczenia w nim obywateli polskich nastawionych wrogo do III Rzeszy. Przez półtora roku w obozie znajdowali się zatem wyłącznie Polacy (śród nich również polscy Żydzi, którzy byli na przykład żołnierzami polskiej armii), członkowie elity narodu – jego polityczni, społeczni i duchowi przywódcy, przedstawiciele świata inteligencji, kultury i nauki, uczestnicy ruchu oporu, oficerowie (m.in.Witold Pilecki, Maksymilian Kolbe, Xawery Dunikowski, Leon Schiller, Stefan Jaracz, Zofia Kossak – Szczucka, Stanisława Leszczyńska).
Tu właśnie Polacy byli pierwszymi ofiarami tego obozu, gdzie ginęli na skutek nieludzkich warunków, głodu, wyniszczającej pracy, maltretowania, egzekucji przez powieszenie lub rozstrzelanie, zabijania śmiercionośnymi zastrzykami w komorach gazowych. Polscy więźniowie byli organizatorami i aktywnymi uczestnikami ruchu oporu w Auschwitz, informowali wolny świat o nazistowskich zbrodniach, nieśli pomoc i ratowali życie współwięźniów.
W czasie istnienia KL Auschwitz ( w latach 1940 – 1945) deportowano do tego obozu około 150 tysięcy Polaków (stanowili oni 37 procent wszystkich więźniów numerowanych), spośród których blisko 75 tysięcy zginęło. Po wybuchu wojny między III Rzeszą a Związkiem Radzieckim do Auschwitz deportowano 15 tysięcy jeńców wojennych. Ich los był tragiczny. W styczniu 1945 roku podczas ostatniego apelu było ich jedynie 96…
Po konferencji w Berlinie – Wannsee w dniu 20 stycznia 1940 roku hitlerowcy zadecydowali o „ostatecznym rozwiązaniu kwestii żydowskiej” (Endlösung den Judenfrage). Ten nazistowski termin oznaczał biologiczne wyniszczenie. Za centrum zagłady narodu żydowskiego Reischführer SS Heinrich Himmler wyznaczył KL Auschwitz. Od tego czasu KL Auschwitz pełnił jednocześnie dwie funkcje – obozu koncentracyjnego koncentracyjnego obozu zagłady. Do Auschwitz, a w szczególności do Birkenau deportowano setki tysięcy europejskich Żydów – mężczyzn, kobiet i dzieci, z których większość zginęła bezpośrednio po przywiezieniu na rampę w pobliskich komorach gazowych. Pozostałych kierowano do obozu do katorżniczej pracy. Nie oznaczało to bynajmniej darowania życia; przed śmiercią musieli jeszcze pracować dla Tysiącletniej Rzeszy. W KL Auschwitz ginęli żydzi z Węgier, Polski, Francji, Holandii, Grecji, Czech i Moraw, Austrii, Słowacji, Belgii, Jugosławii, Włoch, Norwegii, Bułgarii, Rumunii.
Żydzi europejscy stanowili najliczniejszą grupę spośród 1,1 – 1,3 mln (liczby szacunkowe) ofiar KL Auschwitz – Birkenau.
Od 1943 roku – zgodnie z rozporządzeniem Heinricha Himmlera – Auschwitz – Birkenau stał się też miejscem masowej deportacji eksterminacji ponad 20 tysięcy europejskich Cyganów. Ich droga przez mękę zakończyła się 2 sierpnia 1944 roku w komorach gazowych Birkenau.
W obozowej załodze SS służyło około 7 tysięcy osób. 6,5 tysiąca funkcjonariuszy (tylu wg analiz historyków przeżyło wojnę) powinno stanąć przed organami ścigania. Tymczasem za swe czyny odpowiedziało tylko 788 osób. Rezultaty działalności międzynarodowego wymiaru sprawiedliwości w stosunku do oprawców z KL Auschwitz uznać więc trzeba za mizerne. Ośmiu na każdych dziesięciu esesmanów z KL Auschwitz wróciło do swojego normalnego życia nie niepokojonych przez organa ścigania.
